Τα δυο ανθελονοσιακά φάρμακα που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα στη θεραπεία του COVID-19 με αμφίβολα αποτελέσματα είναι η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη. Η χρήση τους έχει γίνει παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία του κορωνοϊού.
Από την άλλη πλευρά, αυτά τα φάρμακα όχι μόνο δεν είναι απολύτως ασφαλή, αλλά μπορούν να προκαλέσουν αρρυθμία που μπορεί να είναι και θανατηφόρα. Συγκεκριμένα, στις ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να προκαλέσουν περιλαμβάνονται η μυοκαρδιοπάθεια, η παράταση του QT διαστήματος, και η πολύμορφη κοιλιακή αρρυθμία (torsades de pointes).
Η θεραπεία με υδροξυχλωροκίνη, που είναι παράγωγο της χλωροκίνης, πιστεύεται ότι έχει λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες και έτσι έγινε η συνήθης θεραπεία του COVID-19 σε πολλά νοσοκομεία. Το φάρμακο συχνά συνδυάζεται με το αντιβιοτικό αζιθρομυκίνη, για την οποία υπάρχουν επίσης αναφορές από μελέτες ότι έχει αντιική δράση. Δυστυχώς, όμως, δεν υπήρξε καμία μεγάλη τυχαιοποιημένη μελέτη που να αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα των δυο αυτών φαρμάκων, είτε μόνων είτε σε συνδυασμό, στο COVID-19.
Και η αζιθρομυκίνη μπορεί επίσης να προκαλέσει παράταση του QT διαστήματος, και πολύμορφη κοιλιακή αρρυθμία (torsades de pointes).
Ήδη αρχίζουν να εμφανίζονται ενδείξεις δυνητικής βλάβης από τα δυο αυτά φάρμακα. Μια μελέτη στη Βραζιλία, στην οποία χορηγήθηκε συνδυασμός υδροξυχλωροκίνης και αζιθρομυκίνης σε 81 άτομα με COVID-19, διακόπηκε πρόωρα διότι οι ερευνητές παρατήρησαν περισσότερους θανάτους στους ασθενείς που έπαιρναν τη μεγαλύτερη από τις δυο δόσεις. Αρρυθμία επίσης υπήρχε πιο συχνά στην ομάδα που έπαιρνε τη μεγαλύτερη δόση. Οι ερευνητές που διενεργούσαν τη μελέτη δέχτηκαν απειλές για τη ζωή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Μια ανάλυση δεδομένων από 386 άτομα με COVID-19 έδειξε ότι ο κίνδυνος θανάτου οιασδήποτε αιτιολογίας ήταν μεγαλύτερος στους ασθενείς που έπαιρναν υδροξυχλωροκίνη παρά σε αυτούς που δεν έπαιρναν. Μια γυναίκα απεβίωσε στη Νέα Υόρκη αφού ο γιατρός της της συνταγογράφησε το συνδυασμό υδροξυχλωροκίνης και αζιθρομυκίνης για συμπτώματα που έμοιαζαν με COVID-19.
Η αλήθεια είναι ότι σε γενικές γραμμές η υδροξυχλωροκίνη είναι ένα ασφαλές φάρμακο με σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Όταν όμως χορηγείται σε εκατομμύρια ανθρώπους ο απόλυτος αριθμός των ανεπιθύμητων ενεργειών θα είναι σημαντικός.
Πιστεύουμε ότι η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη ενδεχομένως βοηθούν στη θεραπεία του COVID-19 με δυο τρόπους:
1. αποτρέποντας τον κορωνοϊό από το να εισέλθει στα ανθρώπινα κύτταρα και
2. μετριάζοντας την δυνητικά θανατηφόρα αντίδραση του ανοσολογικού συστήματος των ασθενών.
Όμως, μια μικρή μελέτη στη Γαλλία που έδειξε όφελος στη θεραπεία του COVID-19, δέχτηκε σοβαρή κριτική για μεθοδολογικά λάθη. (βλ. Υδροξυχλωροκίνη στη θεραπεία του κορωνοϊού: ανεπαρκείς οι μέχρι τώρα ενδείξεις). Ακολούθησαν μικρές μελέτες οι οποίες δεν έδειξαν αποτελεσματικότητα του φαρμάκου στον COVID-19.
Σε μια καταγραφή ενός εκατομμυρίου ασθενών με ρευματοειδή αρθρίτιδα που έπαιρναν υδροξυχλωροκίνη, διαπιστώθηκε ότι σε 300.000 απ’ αυτούς συγχορηγήθηκε γαι ένα διάστημα αζιθρομυκίνη για τη θεραπεία κάποιας λοίμωξης. Ο κίνδυνος καρδιακής ανεπάρκειας της υδροξυχλωροκίνης ήταν ίδος με ένα άλλο αντιρρευματικό φάρμακο τη σουλφασαλαζίνη. Αλλά με την προσθήκη της αζιθρομυκίνης ο κίνδυνος διπλασιαζοταν.
Ο κίνδυνος ανεπιθύμητων ενεργειών στην καρδιά είναι ακόμη μεγαλύτερος στους ασθενείς με COVID-19 διότι είναι πιο ηλικιωμένοι και παίρνουν διάφορα άλλα φάρμακα που μπορούν να παρατείνυον το διάστημα QT. Επίσης, ο ίδιος ο κορωνοϊός μπορεί να προσβάλει την καρδιά και τους νεφρούς και να προκαλέσει επικίνδυνες αρρυθμίες.
Φαίνεται λοιπόν ότι οι ασθενείς που παίρνουν το συνδυασμό αυτό των φαρμάκων θα χρειαστούν παρακολούθηση με τηλεμετρία εάν πρόκειται για το νοσοκομείο και με ηλεκτροκαρδιογράφημα εάν πρόκειται για το σπίτι.
Οι μέχρι σήμερα οδηγίες από όλες τις μεγάλες ιατρικές εταιρείες όπως η Infectious Diseases Society of America, το American College of Cardiology, και το U.S. National Institutes of Health συνιστούν να χορηγείται χλωροκίνη ή υδροξυχλωροκίνη μόνο στα πλαίσια κλινικής μελέτης μέχρι να αποδειχθεί ότι αυτά τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά. Σε αυτές τις μελέτες είναι συνηθισμένο να υπάρχει στενή παρακολούθηση των ασθενών και καταγραφή των ανπιθύμητων ενεργειών.
Βιβλιογραφία
Mayla Gabriela Silva Borba, et al. Chloroquine diphosphate in two different dosages as adjunctive therapy of hospitalized patients with severe respiratory syndrome in the context of coronavirus (SARS-CoV-2) infection: Preliminary safety results of a randomized, double-blinded, phase IIb clinical trial (CloroCovid-19 Study). medRxiv
Jennifer C.E.Lane, et al. Safety of hydroxychloroquine, alone and in combination with azithromycin, in light of rapid widespread use for COVID-19: a multinational, network cohort and self-controlled case series study. medRxiv
