Η θεραπεία με στατίνες έχει καθιερωθεί ως πρότυπο θεραπείας για την πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων (CVDs). Όπως και με οποιαδήποτε άλλη θεραπεία, το όφελος της θεραπείας πρέπει να σταθμιστεί έναντι του δυνητικού κινδύνου για να βοηθήσει στην καθοδήγηση της κλινικής χρησιμότητας και της αποδοχής από τον ασθενή. Για τις στατίνες, ευτυχώς, ο κίνδυνος για σοβαρές δυσμενείς συνέπειες (π.χ. ραβδομυόλυση) είναι χαμηλός. Ωστόσο, οι στατίνες έχουν συσχετιστεί με αρκετές άλλες παρενέργειες, όπως διαταραχές της ηπατικής λειτουργίας, διαβήτη, μυϊκούς πόνους και αδυναμία και διαταραχές της μνήμης.
Μετά από συλλογή κάποιων δεδομένων προ αρκετών ετών, και την απόσυρση μιας στατίνης (σεριβαστατίνη) από την αγορά, η ανησυχία σχετικά με την ηπατοτοξικότητα των στατινών μειώθηκε σημαντικά (εκτός ίσως από τους ασθενείς που ήδη έχουν ηπατική δυσλειτουργία). Έτσι, οι κατευθυντήριες οδηγίες δεν συνιστούν πλέον την τακτική παρακολούθηση της ηπατικής λειτουργίας
Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου διαπιστώθηκε η συσχέτιση των στατινών με τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη και σήμερα φαίνεται καλά εδραιωμένη, αν και ως επί το πλείστον, αυτός ο κίνδυνος δεν λαμβάνεται υπόψη στη λήψη κλινικών αποφάσεων, λαμβάνοντας υπόψη τα συνολικά οφέλη των στατινών σε ασθενείς με κίνδυνο για διαβήτη που έχουν ενδείξεις για θεραπεία με στατίνες.
Από την πλευρά του ασθενούς, τα συμπτώματα που σχετίζονται με τις στατίνες (SAMS) και οι αλλαγές στη μνήμη έχουν σταθερά μεγαλύτερη σημασία, καθώς επηρεάζουν την ποιότητα ζωής. Μια υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης SAMS έχει τεκμηριωθεί σταθερά σε μελέτες παρατήρησης και τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες και αποτελεί τον βασικό λόγο διακοπής της στατίνης στην κλινική πράξη. Όμως, σύγχρονες μελέτες, συμπεριλαμβανομένων τυχαιοποιημένων μελετών έχουν δείξει ότι ο επιπολασμός των SAMS μπορεί να μην είναι τόσο υψηλός όσο περιγράφεται στις μελέτες παρατήρησης. Η εμφάνιση εναλλακτικών προσεγγίσεων τροποποίησης λιπιδίων έχει βοηθήσει επίσης στη φροντίδα των ασθενών με SAMS.
Ωστόσο, οι διαταραχές μνήμης που σχετίζονται με τις στατίνες ήταν αντικρουόμενες, καθώς εμφανίστηκαν αναφορές τόσο για βελτίωση όσο και για επιδείνωση της μνήμης. Σαφώς, η πρόληψη του εγκεφαλικού επεισοδίου μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της μνήμης και το πιθανό όφελος σε ασθενείς με νόσο Alzheimer (AD) σημειώθηκε σε μελέτες παρατήρησης. Ωστόσο, εμφανίστηκαν επίσης αναφορές και παρατηρήσεις για επιδείνωση της μνήμης και βραδύτητα στη σκέψη. Οι πιθανοί μηχανισμοί περιλάμβαναν τα εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα χοληστερόλης και τον αντίκτυπό της στον εγκέφαλο. Εναλλακτικά, εξετάστηκαν επίσης οι ειδικές για τις στατίνες επιδράσεις, ειδικά όσον αφορά τις υδατοδιαλυτές έναντι των λιπιδιοδιαλυτών στατινών και την ικανότητά τους να διαπερνούν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, με αποτέλεσμα την επακόλουθη τοξικότητα. Ως εκ τούτου, ανεξάρτητες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες και άλλες μελέτες που ενσωματώθηκαν σε αυτές διεξήχθησαν για να μελετήσουν την επίδραση των θεραπειών μείωσης των λιπιδίων, συμπεριλαμβανομένων των στατινών, στη γνωστική λειτουργία και ως επί το πλείστον παρήγαγαν ουδέτερα ευρήματα, με μία μόνο μελέτη να προτείνει μικρές μειώσεις των γνωστικών λειτουργιών. Ωστόσο, αυτές οι μελέτες περιορίστηκαν από τη σύντομη διάρκεια παρακολούθησης, τους νεότερους πληθυσμούς ή τη χρήση τεστ που μπορεί να μην είναι επαρκή για τον εντοπισμό μικρότερων αλλαγών στη γνώση.
Σε αυτό το υπόβαθρο, πρόσφατα δημοσιεύτηκαν αποτελέσματα της μελέτης ASPREE (Ασπιρίνη στη μείωση εκδηλώσεων σε ηλικιωμένους) σχετικά με την επίδραση της χρήσης στατίνης στη μνήμη και τη γνώση σε ηλικιωμένους ασθενείς.
Κατά τη διάρκεια μιας μέσης περιόδου παρακολούθησης 4,5 ετών, οι στατίνες δεν συσχετίστηκαν με άνοια, ήπια γνωστική εξασθένηση ή γνωστική αλλαγή, αν και υπήρξε μια τάση αύξησης της AD (λόγος κινδύνου: 1,33; 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 1,00 έως 1,77; p = 0,05) σε 18,846 συμμετέχοντες (διάμεση ηλικία 74 ετών, 56,4% γυναίκες, 31,3% στατίνες). Επιπλέον, σημειώθηκε μια σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ της βασικής γνωστικής ικανότητας και των στατινών: οι ασθενείς στο χαμηλότερο τέταρτο της βασικής γνωστικής ικανότητας που πήραν στατίνες είχαν υψηλότερο κίνδυνο για άνοια και αλλαγή στην μνήμη. Η λιπο- ή υδροφιλικότητα των στατινών και τα αρχικά επίπεδα LDL-C δεν επηρέασαν τα αποτελέσματα.
Συνολικά, υπήρξε καλή ανάλυση και τα κύρια πλεονεκτήματά της είναι μια μεγάλη ομάδα με μια σειρά τυποποιημένων εξετάσεων που επέτρεψαν στους ερευνητές να παρακολουθούν τόσο τη γνώση όσο και τη συχνότητα εμφάνισης της άνοιας και των υποτύπων της με την πάροδο του χρόνου. Επιπλέον, οι ερευνητές μπόρεσαν να εξετάσουν το ερώτημα εάν η λιποφιλία της στατίνης επηρέασε τις αλλαγές στη γνώση. Ωστόσο, υπήρχαν αρκετοί περιορισμοί, τους περισσότερους από τους οποίους αναγνωρίζουν οι ερευνητές. Πρώτον, αν και αυτή ήταν μια ανάλυση εκ των υστέρων (η οποία έχει τους δικούς της περιορισμούς) μιας τυχαιοποιημένης δοκιμής, η τυχαιοποίηση αφορούσε θεραπεία με ασπιρίνη και όχι στατίνες. Επιπλέον, οι δόσεις στατίνης και τα επιτευγμένα επίπεδα LDL-C κατά την περίοδο της μελέτης δεν ήταν γνωστά. Επίσης, οι ασθενείς που έλαβαν θεραπεία με στατίνες είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν διαβήτη, υπέρταση, χρόνια νεφρική νόσο και παχυσαρκία, που όλα αυτά είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για γνωστική δυσλειτουργία και, όπως θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί, οι χρήστες στατίνης είχαν ως εκ τούτου σημαντικά χαμηλότερες βαθμολογίες για την σφαιρική γνώση και τη μνήμη. Τέλος, ο γονότυπος απολιποπρωτεΐνης Ε απουσίαζε στο 35% περίπου του πληθυσμού της μελέτης, και ως εκ τούτου οι ερευνητές δεν το έλαβαν υπόψη στην ανάλυσή τους. Ωστόσο, μια υποανάλυση θα ήταν χρήσιμη, ειδικά υπό το φως των ευρημάτων τους σχετικά με την AD.
Πού μας αφήνει λοιπόν αυτή η μελέτη όσον αφορά τη μείωση των λιπιδίων, τις στατίνες και την άνοια;
- Βάσει των συσσωρευμένων στοιχείων, η μείωση των λιπιδίων βραχυπρόθεσμα δεν φαίνεται να έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση ή την επιδείνωση της γνώσης ανεξάρτητα από τα βασικά επίπεδα LDL-C και τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται.
- Η παρούσα μελέτη παρέχει επιπλέον πληροφορίες ότι η λιπο- ή υδροφιλικότητα της στατίνης δεν επηρεάζει τις αλλαγές στη γνώση.
- Ωστόσο, ο δυνητικά αυξημένος κίνδυνος για ΣΔ, ιδιαίτερα μεταξύ ασθενών με βασική γνωστική δυσλειτουργία, απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση.
- Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, οι πιθανές εξηγήσεις για τα ευρήματά τους που σχετίζονται με το Alzheimer περιλαμβάνουν την πιθανότητα να υπάρχει αυξημένη χρήση στατίνης σε ασθενείς υψηλότερου κινδύνου και καθυστερημένη έναρξη στατινών. .
Εν τω μεταξύ, οι κλινικοί γιατροί μπορούν να έχουν εμπιστοσύνη στις στατίνες και να μοιραστούν με τους ασθενείς τους ότι η βραχυπρόθεσμη θεραπεία μείωσης των λιπιδίων σε ηλικιωμένους ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων των στατινών, είναι απίθανο να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις γνωστικές λειτουργίες.
Βιβλιογραφία
Christie M. Ballantyne and Vijay Nambi. Statins and Your Memory: “Forget” About It? J Am Coll Cardiol. 2021 Jun, 77 (25) 3157–3159.
Grundy SM, Stone NJ, Bailey AL, et al. 2018 AHA/ACC/AACVPR/AAPA/ABC/ACPM/ADA/AGS/APhA/ASPC/NLA/PCNA Guideline on the management of blood cholesterol: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. J Am Coll Cardiol 2019;73:e285–350.
Wood FA, Howard JP, Finegold JA, et al. Nof-1 trial of a statin, placebo, or no treatment to assess side effects. N Engl J Med 2020;383:2182–4.
Adhikari A, Tripathy S, Chuzi S, Peterson J, Stone NJ. Association between statin use and cognitive function: a systematic review of randomized clinical trials and observational studies. J Clin Lipidol 2021;15:22–32. e12.
Muldoon MF, Ryan CM, Sereika SM, Flory JD, Manuck SB. Randomized trial of the effects of simvastatin on cognitive functioning in hyper-cholesterolemic adults. Am J Med 2004;117:823–9.
Zhou Z, Ryan J, Ernst ME, et al. Effect of statin therapy on cognitive decline and incident dementia in older adults. J Am Coll Cardiol 2021;77:3145–57.
Saeed A, Nambi V, Sun W, et al. Short-term global cardiovascular disease risk prediction in older adults. J Am Coll Cardiol 2018;71:2527–36.
Yano Y, O’Donnell CJ, Kuller L, et al. Association of coronary artery calcium score vs age with cardiovascular risk in older adults: an analysis of pooled population-based studies. JAMA Cardiol 2017;2:986–94.
