Καθώς οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να προσαρμοστούν με την προοπτική να ζήσουν με τον κορωνοϊό στο άμεσο μέλλον, ένα ερώτημα προκύπτει: Πόσο σύντομα θα χρειαστούμε μια ακόμη δόση εμβολίου;
Όχι για πολλούς μήνες, και ίσως όχι για χρόνια, σύμφωνα με μια πληθώρα νέων μελετών.
Τρεις δόσεις ενός εμβολίου κατά του Covid – ή ακόμα και μόνο δύο – είναι αρκετές για να προστατεύσουν τους περισσότερους ανθρώπους από σοβαρή νόσηση και θάνατο για μεγάλο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με τις μελέτες.
Αρχίζουμε να βλέπουμε τώρα μειωμένη απόδοση των πρόσθετων δόσεων. Αν και τα άτομα άνω των 65 ετών ή με υψηλό κίνδυνο νόσησης μπορεί να ωφεληθούν από μια τέταρτη δόση εμβολίου, για τους περισσότερους ανθρώπους αυτή μάλλον είναι περιττή.
Η παραλλαγή Omicron μπορεί να αποφύγει τα αντισώματα του οργανισμού μαςπου εμποδίζουν τον ιό να μολύνει κύτταρα – που παράγονται μετά από δύο δόσεις εμβολίου Covid. Ωστόσο, μια τρίτη λήψη των εμβολίων mRNA που παράγονται από την Pfizer-BioNTech ή από τη Moderna ωθεί τον οργανισμό να δημιουργήσει μια πολύ μεγαλύτερη ποικιλία αντισωμάτων, τα οποία θα ήταν δύσκολο για οποιαδήποτε παραλλαγή του ιού να αποφύγει, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο την Τρίτη.
Η ποικιλία των αντισωμάτων που παράγονται φαίνεται ότι μπορεί να προστατεύει τους ανθρώπους από νέες παραλλαγές, ακόμη και αυτές που διαφέρουν σημαντικά από την αρχική έκδοση του ιού, σύμφωνα με τη μελέτη.
Επιπλέον, άλλα μέρη του ανοσοποιητικού συστήματος μπορούν να θυμούνται και να καταστρέφουν τον ιό για πολλούς μήνες, αν όχι για χρόνια, σύμφωνα με τουλάχιστον 4 μελέτες που δημοσιεύθηκαν σε κορυφαία περιοδικά τον περασμένο μήνα.
Τα εξειδικευμένα ανοσοκύτταρα που ονομάζονται Τ λεμφοκύτταρα κι που παράγονται μετά την ανοσοποίηση από τέσσερις μάρκες εμβολίου Covid – Pfizer-BioNTech, Moderna, Johnson & Johnson και Novavax – είναι περίπου 80% ισχυρά έναντι της Omicron όσο κι σε άλλες παραλλαγές, σύμφωνα με την έρευνα. Δεδομένου του πόσο διαφορετικές είναι οι μεταλλάξεις της Omicron από προηγούμενες παραλλαγές, είναι πολύ πιθανό τα Τ κύτταρα να εξαπολύσουν παρόμοια ισχυρή επίθεση και σε οποιαδήποτε μελλοντική παραλλαγή.
Αυτό ταιριάζει με όσα βρήκαν οι επιστήμονες για τον κοροναϊό SARS, ο οποίος σκότωσε σχεδόν 800 ανθρώπους σε μια επιδημία του 2003 στην Ασία. Σε άτομα που εκτέθηκαν σε αυτόν τον ιό, τα Τ λεμφοκύτταρα έχουν διαρκέσει περισσότερο από 17 χρόνια. Τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος για τον νέο κορωνοϊό – που μερικές φορές ονομάζονται κύτταρα μνήμης – μπορεί επίσης να μειωθούν πολύ αργά.
Οι αναμνηστικές ανοσολογικές αποκρίσεις μπορεί να διαρκέσουν για πάντα. Δυνητικά, η απόκριση των Τ λεμφοκυττάρων είναι εξαιρετικά μακροχρόνια.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, μια δυσανάλογη ερευνητική προσοχή έχει δοθεί στα αντισώματα, την πρώτη γραμμή άμυνας του οργανισμού έναντι του ιού. Αυτό οφείλεται εν μέρει επειδή αυτά τα μόρια είναι σχετικά εύκολο να μελετηθούν: Μπορούν να μετρηθούν από μια σταγόνα αίματος. Η ανάλυση των κυττάρων του ανοσοποιητικού, αντίθετα, απαιτεί χιλιοστόλιτρα αίματος, δεξιότητες, εξειδικευμένο εξοπλισμό — και πολύ χρόνο. Είναι πολύ πιο επίπονη. Ελάχιστα εργαστήρια έχουν τα μέσα για να μελετήσουν αυτά τα κύτταρα και τα ευρήματά τους υστερούν εβδομάδες σε σχέση με αυτά για τα αντισώματα. Ίσως ως αποτέλεσμα, έχουμε συχνά παραβλέψει τη σημασία άλλων τμημάτων του ανοσοποιητικού συστήματος.
Τα αντισώματα αυξάνονται μετά από κάθε εμβόλιο – ή μετά από κάθε έκθεση στον ιό – και αναπόφευκτα μειώνονται μέσα σε λίγες εβδομάδες έως μήνες. Η μείωση των επιπέδων αντισωμάτων μετά από δύο δόσεις εμβολίου ώθησε τις αρχές να συστήσουν ενισχυτικές δόσεις για όλους ηλικίας άνω των 12 ετών. Οι επιπλέον δόσεις ενίσχυσαν τα επίπεδα αντισωμάτων και βοήθησαν στον περιορισμό της εξάπλωσης της Omicron, αλλά φαίνεται ότι και αυτές χάνουν μέρος της ικανότητάς τους να αποτρέπουν λοιμώξεις εντός τεσσάρων μηνών, σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
Τα αντισώματα αναγνωρίζουν δύο ή τρία βασικά μέρη της πρωτεΐνης ακίδας, μια προεξοχή στο εξωτερικό του κορωνοϊού που του επιτρέπει να κολλήσει στα ανθρώπινα κύτταρα. Αλλά τα Τ λεμφοκύτταρα ανιχνεύουν πολύ περισσότερα μέρη της ακίδας και έτσι είναι λιγότερο πιθανό να αποτύχουν όταν ο ιός αποκτήσει μεταλλάξεις σε ορισμένα από αυτά.
Τα εμβόλια κωδικοποιούν επίσης μια μνήμη για τον ιό στα Β λεμφοκύτταρα, τα οποία μπορούν να παράγουν νέες παρτίδες αντισωμάτων εντός 4 ή 5 ημερών μετά από μια νέα έκθεση στον ιό. Αυτή η διπλή γροθιά των Τ και Β κυττάρων εξηγεί γιατί πολλοί άνθρωποι που έλαβαν δύο ή και τρεις δόσεις εμβολίου μπορούσαν ακόμα να μολυνθούν με την παραλλαγή Omicron, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό νόσησε σοβαρά.
Τα αναμνηστικά Β λεμφοκύτταρα γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκα με την πάροδο του χρόνου και μαθαίνουν να αναγνωρίζουν ένα διαφορετικό σύνολο ιικών γενετικών αλληλουχιών. Όσο περισσότερο πρέπει να εξασκηθούν, τόσο μεγαλύτερο είναι το φάσμα των παραλλαγών του ιού που μπορούν να αποτρέψουν.
Οι ερευνητές έδειξαν πέρυσι ότι η περιοχή μέσα στους λεμφαδένες όπου εκπαιδεύονται τα Β λεμφοκύτταρα, που ονομάζεται βλαστικό κέντρο, παραμένει ενεργό για τουλάχιστον 15 εβδομάδες μετά τη δεύτερη δόση του εμβολίου κατά του Covid. Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, η ίδια ομάδα έδειξε ότι 6 μήνες μετά τον εμβολιασμό, τα αναμνηστικά Β λεμφοκύτταρα συνεχίζουν να ωριμάζουν και τα αντισώματα που παράγουν αποκτούν συνεχώς την ικανότητα να αναγνωρίζουν νέες παραλλαγές. Αυτά τα αντισώματα στους 6 μήνες είναι καλύτερα συνδετικά και πιο ισχυρά εξουδετερωτικά από αυτά που παράγονται ένα μήνα μετά τον εμβολιασμό.
Στην πιο πρόσφατη μελέτη, μια άλλη ομάδα έδειξε ότι μια τρίτη δόση δημιουργεί μια ακόμη πιο πλούσια δεξαμενή Β λεμφοκυττάρων από τη δεύτερη και τα αντισώματα που παράγουν αναγνωρίζουν ένα ευρύτερο φάσμα παραλλαγών. Σε εργαστηριακά πειράματα, αυτά τα αντισώματα ήταν σε θέση να αποκρούσουν τις παραλλαγές Beta, Delta και Omicron. Στην πραγματικότητα, περισσότερα από τα μισά αντισώματα που παρατηρήθηκαν ένα μήνα μετά την τρίτη δόση κατάφεραν να εξουδετερώσουν την Omicron, παρόλο που το εμβόλιο δεν είχε σχεδιαστεί για αυτήν την παραλλαγή, διαπίστωσε η μελέτη.
Εάν κάνατε την τρίτη δόση, θα έχετε μια ταχεία απόκριση που θα έχει αρκετή ειδικότητα για την Omicron, γεγονός που εξηγεί γιατί τα άτομα που έλαβαν την τρίτη δόση τα πάνε πολύ καλύτερα.
Τα κύτταρα μνήμης που παράγονται μετά τη μόλυνση με τον κορωνοϊό, παρά από τα εμβόλια, φαίνονται λιγότερο ισχυρά έναντι της παραλλαγής Omicron, σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στο Nature Medicine. Η ανοσία που δημιουργείται από τη λοίμωξη διαφέρει αρκετά, ενώ η απόκριση του εμβολίου είναι σταθερά πολύ καλύτερη.
Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι, εμβολιασμένοι ή όχι, εμφανίζουν μόνο μια μικρή πτώση στην απόκριση των Τ λεμφοκυττάρων τους έναντι της Omicron, περίπου ένας στους πέντε είχε σημαντικές μειώσεις των απαντήσεών του κατά περίπου 60%.. Οι διαφορές οφείλονται πιθανότατα στην διαφορετική γενετική τους σύνθεση.
Ωστόσο, οι πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι στους περισσότερους ανθρώπους, η ανοσία που αποκτάται από τη μόλυνση ή τον εμβολιασμό θα διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ακόμη και αν οι μεταλλάξεις αλλάξουν ορισμένες από τις ιικές περιοχές που αναγνωρίζουν τα Τ λεμφοκύτταρα, θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν αρκετές άλλες για να διατηρηθεί μια αρκετά ισχυρή ανοσολογική απόκριση.
Ένα μεγάλο άγνωστο είναι το πόσο αργά μπορεί να μειώνονται τα Τ λεμφοκύτταρα και αν δύο δόσεις εμβολίου μπορούν να δημιουργήσουν μια μακροχρόνια απόκριση ή αν οι άνθρωποι θα χρειάζονταν αντ ‘αυτού τρεις – όπως έχουν προτείνει ορισμένοι ειδικοί – για να ενισχύσουν την ανοσολογική μνήμη.
Αυτή είναι μια ερώτηση στην οποία δεν γνωρίζουμε ακόμη την απάντηση.
Βιβλιογραφία
Alison Tarke, et al. SARS-CoV-2 vaccination induces immunological T cell memory able to cross-recognize variants from Alpha to Omicron.
Cell. Published:January 23, 2022.
Kim, W., Zhou, J.Q., Horvath, S.C. et al. Germinal centre-driven maturation of B cell response to mRNA vaccination. Nature (2022).
Gao, Y., Cai, C., Grifoni, A. et al. Ancestral SARS-CoV-2-specific T cells cross-recognize the Omicron variant. Nat Med (2022).
Frauke Muecksch, et al. Increased Potency and Breadth of SARS-CoV-2 Neutralizing Antibodies After a Third mRNA Vaccine Dose. bioRxiv 2022.02.14.480394.
Le Bert, N., Tan, A.T., Kunasegaran, K. et al. SARS-CoV-2-specific T cell immunity in cases of COVID-19 and SARS, and uninfected controls. Nature 584, 457–462 (2020).
Keeton, R., Tincho, M.B., Ngomti, A. et al. T cell responses to SARS-CoV-2 spike cross-recognize Omicron. Nature (2022).
Liu, J., Chandrashekar, A., Sellers, D. et al. Vaccines Elicit Highly Conserved Cellular Immunity to SARS-CoV-2 Omicron. Nature (2022).
