Η παράνομη χρήση ανδρογόνων-αναβολικών στεροειδών (AAS) για ενίσχυση των αθλητικών επιδόσεων εμφανίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 μεταξύ των powerlifters (αρσιβαρίστες) και εξαπλώθηκε γρήγορα σε άλλα αθλήματα, σε επαγγελματίες αλλά και σχολικούς αθλητές, όπως και σε ερασιτέχνες bodybuilders. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η χρήση των AAS εξαπλώθηκε πέρα από την αθλητική κοινότητα στον γενικό πληθυσμό.
Το μέγεθος του προβλήματος
Σήμερα, έως και 3-4 εκατομμύρια Αμερικανοί – οι περισσότεροι από αυτούς άνδρες – πιθανότατα έχουν χρησιμοποιήσει αυτές τις ουσίες. Οι περισσότεροι χρήστες AAS δεν είναι αθλητές, αλλά μάλλον ερασιτέχνες αρσιβαρίστες ή bodybuilders, σχεδόν όλοι άντρες, που χρησιμοποιούν αυτά τα φάρμακα για να δείχνουν δυνατοί και πιο μυώδεις.
Τα αίτια του προβλήματος
Ένα σημαντικό τμήμα των χρηστών AAS πάσχει από μυϊκή δυσμορφία ή διαταραχή σωματικής δυσμορφίας, μια μορφή διαταραχής της εικόνας του σώματος που χαρακτηρίζεται από υπερβολική ενασχόληση με την άριστη εμφάνιση του σώματος και του μυϊκού συστήματος και ταυτόχρονα κακή λειτουργικότητα στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή. Η παγκόσμια ροπή που υπάρχει σήμερα για μια εξιδανικευμένη εικόνα του σώματος με γυμνασμένο, μυώδες και αδύνατο κορμί έχει συμβάλει στην ολοένα αυξανόμενη εμφάνιση των διαταραχών της εικόνας σώματος και τη μεγαλύτερη χρήση των αναβολικών φαρμάκων για τη δημιουργία μυών σε νεαρούς άνδρες.
Η μυϊκή δυσμορφία είναι μια μορφή διαταραχής της εικόνας του σώματος που χαρακτηρίζεται από μια παθολογική ενασχόληση με την εικόνα του μυϊκού συστήματος και τη μορφή του σώματος. Οι (συνήθωες) άνδρες με μυϊκή δυσμορφία εκφράζουν την έντονη επιθυμία να είναι περισσότεροι μυώδεις και αδύνατοι. Αυτοί οι άνδρες περιγράφουν ντροπή και αμηχανία σχετικά με το μέγεθος και το σχήμα του σώματός τους και συχνά αναφέρουν αποτρεπτικά συμπτώματα όπως η δυσαρέσκεια με την εμφάνιση, η ενασχόληση με το bodybuilding και το “χτίσιμο” μυών, και λειτουργική ανεπάρκεια. Οι ασθενείς με μυϊκή δυσμορφία αναφέρουν επίσης υψηλότερα ποσοστά διαταραχής της διάθεσης και άγχους όπως επίσης και ιδεοληπτικές και ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Αυτοί οι άνδρες βιώνουν συχνά έκπτωση της κοινωνικής και επαγγελματικής λειτουργικότητας.
Οι ασθενείς με σύνδρομο μυϊκής δυσμορφίας – σχεδόν όλοι οι άνδρες – σχεδόν πάντα ασχολούνται με την άρση βαρών και το body building και είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν φάρμακα που βελτιώνουν την απόδοση, ειδικά τα ανδρογόνα στεροειδή (AAS), από τους άνδρες του γενικού πληθυσμού ή ακόμα και τους αρσιβαρίστες που δεν πάσχουν από δυσμορφία. Η μυϊκή δυσμορφία εκθέτει τους άνδρες σε αυξημένο κίνδυνο πολλών νοσημάτων λόγω των συνδυασμένων διαδραστικών επιδράσεων της έντασης της σωματικής άσκησης, της χρήση φαρμάκων για τη βελτίωση της απόδοσης και άλλους παράγοντες του τρόπου ζωής. Αυτοί οι ασθενείς βρίσκονται επίσης σε αυξημένο κίνδυνο κακής λειτουργίας στην επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή. Δεν υπάρχουν τυχαιοποιημένες μελέτες οποιασδήποτε θεραπείας. Έχουν δοκιμαστεί συμπεριφορικές και γνωστικές θεραπείες με ποικίλλοντα αποτελέσματα.
Ποιές ουσίες χρησιμοποιούνται
Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα AAS περιλαμβάνουν εστέρες τεστοστερόνης, νανδρολόνη, στανοζολόλη, μεθανδιενόνη και μεθενολόλη. Οι χρήστες AAS γενικά χρησιμοποιούν μεγάλες δόσεις πολλαπλών στεροειδών σε κύκλους, μια πρακτική γνωστή ως στοίβαξη (stacking). Οι χρήστες AAS μπορούν επίσης να χρησιμοποιούν και άλλα φάρμακα που θεωρούνται ότι συμβάλλουν στη μυϊκή ανάπτυξη ή στην ενίσχυση της απόδοσης, όπως ανθρώπινη αυξητική ορμόνη (GH), παράγοντες που διεγείρουν την ερυθροποίηση (ερυθροποιητίνη), ινσουλίνη, διεγερτικά όπως αμφεταμίνη, κλενβουτερόλη, κοκαΐνη, εφεδρίνη και θυροξίνη. Επίσης, φάρμακα που θεωρείται ότι μειώνουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες όπως χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG), αναστολείς αρωματάσης ή ανταγωνιστές οιστρογόνων.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξανόμενη χρήση μη εγκεκριμένων μη στεροειδών εκλεκτικών τροποποιητών των υποδοχέων ανδρογόνων (Selective Androgen Receptor Modulators – SARMs) και εκκριτικά φάρμακα της αυξητικής ορμόνης (GH) που αγοράζονται από
ιστοσελίδες στο διαδίκτυο.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες
Οι περισσότερες από τις πληροφορίες σχετικά με τις ανεπιθύμητες ενέργειες των AAS έχουν προκύψει από αναφορές περιπτώσεων, μη ελεγχόμενες ή κλινικές μελέτες που χρησιμοποίησαν δόσεις υποκατάστασης τεστοστερόνης. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που καταγράφηκαν σε κλινικές μελέτες που χρησιμοποίησαν μικρές δόσεις φυσιολογικής υποκατάστασης τεστοστερόνης προβάλλονται αδικαιολόγητα στους χρήστες AAS – οι οποίοι μπορεί να λαμβάνουν 10πλάσιες έως 100πλάσιες δόσεις συγκριτικά προς την δόση υποκατάστασης τεστοστερόνης και για πολλά χρόνια – για να υποστηριχθεί ο ισχυρισμός ότι η χρήση των AAS είναι ασφαλής και οι ανεπιθύμητες ενέργειες θεραπεύσιμες. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με τη χρήση των AAS μπορεί να οφείλονται στα ίδια τα AAS, στην ταυτόχρονη χρήση άλλων
φαρμάκων, στις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και στα χαρακτηριστικά των ατόμων που είναι επιρρεπή στη χρήση AAS ή σε άλλες υψηλού κινδύνου συμπεριφορές.
Αυξημένη θνησιμότητα
Τα υψηλά ποσοστά πρόωρης θνησιμότητας και νοσηρότητας που παρατηρήθηκαν στους χρήστες AAS είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά. Μια φινλανδική μελέτη διαπίστωσε 4,6 φορές αυξημένο κίνδυνο θανάτου σε χρήστες συγκριτικά προς άνδρες ίδιας ηλικίας του γενικού πληθυσμού. Τα αίτια του θανάτου σ΄αυτούς τους αθλητές περιελάμβαναν αυτοκτονίες, έμφραγμα του μυοκαρδίου και ηπατική ανεπάρκεια.
Μια αναδρομική ανασκόπηση των αρχείων ασθενών στη Σουηδία ανέφερε επίσης αυξημένη θνησιμότητα στους χρήστες των AAS και αυξημένα ποσοστά θανάτου λόγω αυτοκτονίας, ανθρωποκτονιλων και ατυχημάτων.
Τέσσερις κατηγορίες ανεπιθύμητων ενεργειών που σχετίζονται με την κατάχρηση AAS είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά: καρδιαγγειακά επεισόδια, ψυχιατρικά, παρατεταμένη καταστολή του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-όρχεως, και πιθανή νευροτοξικότητα. Οι πολυάριθμες αναφορές για πρόωρους καρδιακούς θανάτους σε νεαρούς χρήστες AAS εγείρουν μεγάλες ανησυχίες σχετικά με τις καρδιαγγειακές επιδράσεις των AAS. Οι μεγάλες δόσεις αυτών των φαρμάκων μπορούν να προκαλέσουν αθηρογόνο δυσλιπιδαιμία, επιταχύνουν την αθηρογένεση, αυξάνουν τον κίνδυνο θρόμβωσης μέσω επιδράσεων στους παράγοντες πήξης και στα αιμοπετάλια, και προκαλούν αγγειόσπασμο μέσω των επιδράσεών τους στο μονοξείδιο του αζώτου των αγγείων.
Καρδιαγγειακές επιδράσεις
Η μακροχρόνια χρήση AAS μπορεί να σχετίζεται με υπερτροφία του μυοκαρδίου και ίνωση. Ο μυοκαρδιακός ιστός των powerlifters που χρησιμοποιούν AAS έχει αποδειχθεί ότι έχει υποστεί διήθηση από ινώδη ιστό και σταγονίδια λίπους. Οι χρήστες AAS εμφανίζουν σημαντικά μειωμένη συστολική λειτουργία της αριστερής κοιλίας και διαστολική δυσλειτουργία σε σύγκριση με προηγούμενους χρήστες και μη χρήστες. Επιπλέον, μελέτες που χρησιμοποίησαν αξονική αγγειογραφία έχουν αναφέρει μεγαλύτερο όγκο αθηρωματικής πλάκας στην στεφανιαία αρτηρία των χρηστών AAS συγκριτικά προς μη χρήστες. Η συνολική δόση των AAS κατά τη διάρκεια της ζωής είναι ευθέως ανάλογη με την αθηροσκληρωτική επιβάρυνση των στεφανιαίων αρτηριών. Οι αθλητές ισχύος που χρησιμοποιούν AAS συχνά έχουν βραχύ
διάστημα QT αλλά αυξημένη διασπορά QT, η οποία μπορεί να προδιαθέτει σε κοιλιακές αρρυθμίες.
Σε αντίθεση με τις δόσεις υποκατάστασης τεστοστερόνης, οι οποίες σχετίζονται με μικρή μόνο μείωση της HDL χοληστερόλης και μικρή ή καθόλου επίδραση στην ολική χοληστερόλη, τη χοληστερόλη χαμηλής πυκνότητας (LDL) καιτα επίπεδα τριγλυκεριδίων, οι υπερφυσιολογικές δόσεις τεστοστερόνης και των από το στόμα χορηγούμενων 17α-αλκυλιωμένων, μη αρωματικών AAS συνδέονται
με αξιοσημείωτες μειώσεις της HDL χοληστερόλης και αυξήσεις της LDL χοληστερόλης.
Ψυχιατρικές επιδράσεις
Ορισμένοι χρήστες AAS αναπτύσσουν υπομανιακά και μανιακά συμπτώματα (ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, απερίσκεπτη συμπεριφορά και περιστασιακά ψυχωτικά συμπτώματα, που μερικές φορές συνδέονται με βία) κατά τη διάρκεια της χρήσης. Ενώ, αντίθετα με τη διακοπή της χρήσης μπορεί να παρουσιάσουν κατάθλιψη, που μερικές φορές συνδέεται με αυτοκτονία. Οι χρήστες μπορεί επίσης να είναι επιρρεπείς σε άλλες μορφές χρήσης παράνομων ουσιών, όπως τα ναρκωτικά.
Υπογοναδισμός
Η μακροχρόνια χρήση AAS καταστέλλει την LH, την FSH και την τεστοστερόνη, καθώς και και σπερματογένεση. Άνδρες που έχουν χρησιμοποιήσει AAS για περισσότερο από λίγους μήνες, βιώνουν αξιοσημείωτη καταστολή του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-όρχεως (HPT) μετά τη διακοπή των AAS που μπορεί να σχετίζεται με σεξουαλική δυσλειτουργία, κόπωση, υπογονιμότητα, καταθλιπτική διάθεση, ακόμη και αυτοκτονία. Σε κάποιους μακροχρόνιους χρήστες AAS, η ανάκτηση του άξονα HPT μπορεί να αργήσει πολύ, να είναι ημιτελής ή μπορεί να μην επανέλθει ποτέ. Τα συμπτώματα ανεπάρκειας ανδρογόνων που προκαλούνται κατά τη διακοπή της χρήσης μπορεί να οδηγήσουν ορισμένους άνδρες να επιστρέψουν στη χρήση των AAS, οδηγώντας σε συνεχή χρήση και εξάρτηση. Έως και το 30% των χρηστών AAS αναπτύσσουν ένα σύνδρομο εξάρτησης, που χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια χρήση AAS παρά τις ανεπιθύμητες ιατρικές και ψυχιατρικές επιπτώσεις που βιώνουν. Ο υπογοναδισμός μετά τη διακοπή των AAS έχει αναδειχθεί ως σημαντική αιτία ανεπάρκειας ανδρογόνων, και είναι υπεύθυνος για ένα μεγάλο ποσοστό των συνταγών τεστοστερόνης σε πολλές κλινικές υγείας ανδρών. Ως εκ τούτου, η χρήση AAS
θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στη διαφορική διάγνωση του υπογοναδισμού σε νεαρούς άνδρες.
Οι πολύ μεγάλες δόσεις τεστοστερόνης μπορεί επίσης να επηρεάσουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Τα από του στόματος ανδρογόνα έχουν συσχετισθεί με την αντίσταση στην ινσουλίνη και τον διαβήτη.
Επικίνδυνη συμπεριφορά
Οι χρήστες AAS είναι πιο πιθανό να συμμετέχουν σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, όπως μη ασφαλείς πρακτικές ένεσης ουσιών, και έχουν αυξημένα ποσοστά φυλάκισης, καταστάσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο για HIV και ηπατίτιδα Β και C. Οι χρήστες AAS είναι πιο πιθανό να αναφέρουν πρωκτικό σεξ χωρίς προφυλακτικό.
Αυξημένα ηπατικά ένζυμα, χολοστατικός ίκτερος, καρκίνοι και όγκοι του ήπατος έχουν αναφερθεί με από του στόματος, 17α-
αλκυλιωμένα AAS. Η χρήση AAS μπορεί να προκαλέσει μυϊκή υπερτροφία χωρίς αντισταθμιστική προσαρμογή των τενόντων, των συνδέσμων και των αρθρώσεων, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο τραυματισμών των τενόντων και των αρθρώσεων. Ρήξεις τένοντα των άνω άκρων παρατηρούνται σχεδόν αποκλειστικά μεταξύ αρσιβαριστών που κάνουν χρήση AAS. Η χρήση AAS σχετίζεται επίσης με εμφάνιση ακμής, φαλάκρας και αυξημένης τριχοφυΐας στο σώμα.
Διαταραχές στον εγκέφαλο
Η χρήση AAS έχει συσχετιστεί με διαταραχές της μνήμης, με δυσχέρεια επίλυσης προβλημάτων και διαταραχή της προσοχής, όπως και δομικές και λειτουργικές μεταβολές σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στον ανασταλτικό έλεγχο και τη συναισθηματική ρύθμιση. Μια μελέτη με μγνητική τομογραφία χρηστών μεγάλων δόσεων AAS διαπίστωσε μικρότερο φλοιό, λιγότερη φαιά ουσία, και άλλες σημαντικές διαταραχές στον εγκέφαλο. Τόσο τα χαμηλά όσο και τα υψηλά επίπεδα ανδρογόνων έχουν συσχετιστεί με αυξημένα επίπεδα Αμυλοειδούς β και ταυ-Ρ και τοξικότητα. Αυτά τα δεδομένα έχουν εγείρει ανησυχίες ότι η μακροχρόνια χρήση AAS μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για τη νόσο του Αλτσχάιμερ και τις σχετικές άνοιες.
